ویولن

ویولن ساز زهی و آرشه‌ای است. این ساز کوچک ‌ترین عضو سازهای زهی آرشه‌ای است.

برای نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته می‌شود.

کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم) می باشد.

اصوات سیم‌های مجاور نسبت به‌یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچکتر از آن را اجرا نماید.

تاریخچه ویولن :

تاریخچه ویولون در اروپا به قرن ۹ میلادی باز می گردد. بسیاری معتقدند که ویولون نمونه تکمیل شده ساز رباب است. رباب سازی است که بعدها وقتی به اروپا آورده شد و تغییراتی در آن بوجود آمد به نام ربک در اروپا شهرت گرفت. برخی بر این باورند که ساز ویلن متعلق به یک امپراطوری هند در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بوده‌ است و برخی دیگر ریشه ی آن را در افریقا و حتی کشورهای عربی میدانند. فرمهای اولیه دارای سوراخی بودند که بر روی ساز قرار داشت اما بعدها این سوراخ از بدنه سازها حذف شد و این ساز با چهار سیم سر اغاز ساز ویولن تکامل یافته در سالهای آینده شد. در اروپا از قرن ۱۱ به بعد ساز ویولن به صورت تکامل یافته دیده می‌شود. ساز ویولن در برابر ساز کمانچه ایرانی حرفی برای گفتن ندارد و بزرگان موسیقی دنیا بر این باورند که این ساز از ساز ایرانی کمانچه مشتق شده و خود ساز ویولن یک ساز مادر محسوب نمی شود چرا که ریشه ویولن کمانچه است.

پیشینهٔ ساز :

از اولین سازندگان ویولن می‌توان به گاسپارو برتولونی ایتالیایی را نام برد، که در برخی موارد وی را مخترع این ساز می‌دانند. از شاگردان مشهور گاسپارو برتولونی آندره آماتی بود که او هم بهترین سازنده ویولن در سطح جهان یعنی آنتونیو استرادیواری ایتالیایی را پرورش داد. تا کنون کسی در جهان پیدا نشده که نه تنها بتواند هنر او را تکمیل نماید بلکه قادر نبوده ویولنی بسازد که از حیث زیبایی و صوت بتواند با ویولن‌های آنتونیو استرادیواریوس برابری نماید.

تاکنون بیش از سه سده از اختراع اولین نمونه ویولن توسط گاسپارو برتولونی میگذرد و در این مدت با وجودی که کشفیات جدیدی در علوم فیزیک و شیمی نموده‌اند نه تنها نتوانسته‌ اند در ساختمان ویولن تغییری بدهند بلکه از رموز کار سازندگان قدیم نیز چیز زیادی درک نکرده‌اند

بخش‌های ویولون :

 خرک (در جلو)، گریف (جسم سیاه‌رنگ در عقب) و سیم‌های ویولون

این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته می‌شود و وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.

ویلن از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است :

آرشه : یا کمان ترکه‌ای چوبی است که رشته‌های موی دم اسب در طول آن کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده‌است.

جعبه طنینی (جعبه ریزونانس): جعبه‌ای است که از سه بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده‌است. گریف، خرک و سیم گیر در این ساز از جنس چوب آبنوس (به دلیل استحکام بیشتر) می باشد.

دسته یا گردن: در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند.انتهای دسته به جعبه کوچکی (جعبه کوک) ختم می‌شود که سیم‌ها در درون آن به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.

خرک: پلیست بین سیم‌ها و جعبه طنینی. نقش خرک تقسیم راه سیم‌ها، نگه داشتن سیم‌ها با ارتفاع خاص برای عبور بر روی جعبه طنینی و انتقال ارتعاشات سیم‌ها به جعبه طنینی است. در داخل جعبه طنینی استوانه چوبی کوچکی قرار دارد (تقریباً در زیر محلی که خرک قرار دارد)، که نقش آن انتقال ارتعاشات به صفحه زیرین ساز و مانعی در جهت عدم شکسته شدن صفحه روئی ساز از فشار سیم‌ها و خرک می باشد.

گریف: از چوب آبنوس ساخته شده و در طول دسته ویولن چسبیده‌ است و تا میانه ی جعبه ی ساز ادامه دارد. گریف بخشی است که نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می‌چسباند و به این ترتیب طول سیم را کوتاه می‌کند و نت‌های مختلف را می‌نوازد.

سیم گیر: از چوب آبنوس ساخته شده و در فاصله اندکی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده‌ است. با زهی از جنس روده یا پلاستیک یا سیم به دکمه‌ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده بند می‌شود.

سیم‌ها: سیم‌ها از جعبه کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب آبنوس تکیه‌گاه سیم‌ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم‌گیر مهار می‌شوند. سیم‌های ویولن قبلا از روده گوسفند (زه) ساخته می‌شد. امروزه در سیم‌های بم‌تر، روی روده سیم فلزی نازکی می‌پیچند و در سیم‌های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده می‌شود.

 نقش این ساز چه در ارکسترها، به صورت گروه نوازی و چه در ارکستر مجلسی و حتی بصورت تکنوازی پر اهمیت است و بیشترین نقش را در ارکستر بر عهده دارند.

خانواده ویولن

خانواده ویولن شامل سه ساز ویولن، ویولا و ویولن سل است. این سازها به ترتیب در منطقه زیر و میانی و بم صدا می‌دهند. ساز کنترباس از این خانواده نیست و در خانواده ویول قرار دارد.

این خانواده از سازها در سده ۱۷ در ایتالیا پدید آمدند.

ویولن آلتو ( ویولا ) :

این ساز که از نظر ساختمان و طرز قرار گرفتن شبیه ویولن می باشد بیشتر در همنوازی (یکی از اعضای مهم در همنوازی های کوچک و بزرگ «سمفونیک و نظایر آن» است) کاربرد دارد. ویولا به نام‌های آلتو و ویولن آلتو نیز نامیده می‌شود. یکی از تفاوت های آن با ویولن آن است که چند سانتی متر از ویولن بزرگتر می باشد. ویولا صدای منطقه متوسط سازهای این خانواده را می‌دهد: از ویولن بم‌تر و از ویولن‌سل زیرتر است.

کوک ویولا از زیرترین به بم ترین سیم :لا –  ر – سل  – دو، می باشد.

چهار سیم ویولا مانند ویولن با فاصله پنجم درست با هم کوک می‌شوند. زیرترین سیم، نت لا با بسامد ۴۴۰ هرتز است که به فاصلهٔ ششم بزرگ بالای نت دوی وسط پیانو است. سیم‌های بعدی به ترتیب ر، سل و دو، کوک می‌شوند. نت‌هایی که آلتو اجرا می‌کند در کلید دوی خط سوم نوشته می‌شوند.

ویولن سل :

ویولن سل چنان بزرگتر از دو ساز آرشه ای قبلی است که نوازنده مجبور است آن را برای اجرا روی زمین، مابین پاهای خود تکیه دهد. در حالی که خود روی صندلی می نشیند. از این جهت در انتهای تحتانی ویولن سل میله ای آهنی نصب شده و نوک آن روی زمین قرار دارد ( که در غیر هنگام اجرا آنرا باز می کنند , یا می پیچند و داخل محفظه ساز ( بدن ساز ) قرار می دهند. صدای این ساز نیز بم تر از دو ساز قبلی است.

فواصل سیم های چهار گانه این ساز، پنجم است و به ترتیب از زیر به بم به صورت زیر است :

لا –  ر –  سل –  دو ( که البته یک اکتاو بم تر از ویولن آلتوهستند) کلید مورد استفاده برای این ساز کلید فای ‌خط چهارم می باشد.(البته نت این ساز را در اصوات بم با کلید فا خط چهارم، دراصوات وسط با کلید دوی خط چهارم و در اصوات زیر با کلید سل‌ می نویسند. )

کنترباس :

کنتر باس بزرگترین و بم ترین عضو گروه ساز های آرشه ای است و پایین ترین سطح زیر و بمی و کمترین وسعت صوتی را در بین ساز های زهی دارد که یا به وسیله آرشه، و یا توسط دست نواخته می‌شود. شکل ظاهر ی آن کمی با سه ساز قبلی تفاوت دارد و بزرگتر می باشد. طوری که نوازنده باید سر پا بایستد. از نظر طنین، صوتی قوی، پر، ضخیم و زنگدار دارد صدا و تن این ساز از گیتاربیس پرده‌بندی شده متمایز است و بیشتر به ویولون سل شبیه است. و به علت دشواری در اجرا به ندرت ملودی اجرا می کند. اما گهگاه در اجرای قسمتی از ملودی سهیم است.

امروزه این ساز در موسیقی کلاسیک غرب به عنوان یک ساز زهی استاندارد شناخته شده‌است، و در ارکستر سمفونی‌های مدرن در کنار بقیه سازهای زهی کوچکتر استفاده می‌شود. علاوه بر این، کنترباس در دیگر سبک‌های موسیقی مانند جاز، بلوز و راک اند رول کاربرد دارد.

سیم‌های کنترباس با فاصله ی چهارم درست کوک می‌شوند.

از‌ زیرترین سیم به ترتیب سل ، ر، لا و می. زیرترین سیم کنترباس، سل کوک می‌شود که دو اکتاو و یک چهارم درست بم‌تر از نت دوی وسط پیانو است.‌‌نت‌های مخصوص کنترباس با کلید فای خط چهارم نوشته‌ می‌شوند و نوازنده باید هر نت را یک اکتاو (یا فاصلهٔ هشتم درست) بم‌تر از چیزی که نوشته شده فرض کند.